Collectieplan en collectiebeheer

Hofcultuur, in de persoon van Wimmie Hofstra, is verantwoordelijk geweest voor het in kaart brengen van de collectie van het Buitenmuseum. In 2018 schreef Hofcultuur het eerste collectieplan. Dit plan was gekoppeld aan een catalogiserings- en digitaliseringsproject, waarvan de resultaten te zien zijn op een interne website voor het Buitenmuseum (collectie.info) en in Collectie Nederland.

Een collectieplan is een basisdocument voor musea, archieven en bibliotheken. Het:

  • geeft inzicht in samenstelling en betekenis van de collectie
  • vormt de basis voor keuzes in collectiebeleid en beheer
  • stuurt projecten, programmering en inrichting van presentaties

Bijzonder en eigentijds aan het collectieplan van het Buitenmuseum is dat:

  • ook immaterieel erfgoed catalogusnummers kreeg
  • een begin is gemaakt met het in kaart brengen van het Haagse oeuvre: kunstenaars die op de locaties van het Buitenmuseum hebben gewerkt
  • de genius loci (de geest van de plek) centraal staat in visie, merk en collectiebeleid

De koppeling met de Canon van Nederland werd integraal in de collectiewebsite opgenomen. De pijlers van het museum vormden de leidraad voor het collectieplan.

Lees het collectieplan.

Managementsamenvatting collectieplan 2019–2023

Het collectieplan beschrijft het collectiebeleid voor de periode 2019–2023 en biedt een kader voor keuzes rond:

  • projecten
  • inrichting
  • verzamelbeleid
  • programmering

Het plan heeft directe invloed op:

  • de halfjaarlijkse tentoonstellingen
  • de activiteiten en evenementen die worden georganiseerd

Het helpt om prioriteiten te stellen en middelen gericht in te zetten.

De collectie van het Buitenmuseum is sterk verbonden met de locaties en richt zich op vier hoofdthema’s:

  1. Schilderrijk Den Haag
    Panden van kunstenaars zoals Jan van Goyen, Jan Steen en Paulus Potter.
  2. Koninklijk Den Haag
    Den Haag als residentie van de familie Van Oranje-Nassau.
  3. (Wel)varend Den Haag
    De grachten, de panden van rederijen in het havenkwartier, en schilderijen met waterwegen, havens, boten en schepen.
  4. Uitgeverij Voorhoeve
    De boekencollectie van de Fundatie Voorhoeve (langdurig bruikleen).

De locaties vormen de kennisbron voor de verhalen bij deze thema’s. Ze maken het verleden tastbaar en vergroten het begrip van heden, verleden en toekomst.

Sleutelbegrippen binnen het collectiebeleid zijn:

  • Genius loci – herinneringen zijn locatiegebonden; de plek zelf speelt een hoofdrol.
  • Contextualisering – objecten en verhalen worden zoveel mogelijk geplaatst in hun oorspronkelijke omstandigheden, kennisniveau en opvattingen.

Het museum wil de collectie op een relevante en eigentijdse manier duiden en presenteren:

met behulp van deskundige en betrokken vrijwilligers en medewerkers.

De collectie vormt de basis voor:

  • rondleidingen
  • wandelingen
  • evenementen
  • arrangementen

Voorbeelden van (lokaal gebonden) verhalen uit 2022 zijn:

het verhaal van de tegels

tulpenmanie

Spinoza versus de Witt

Tijdens de coronaperiode (2020–2022) vormde de collectie het fundament voor de audiotour en het project Digitaal Museum. Er was een projectmedewerker aangetrokken voor de opzet en uitwerking van de audiotour (2021). Samen met de vrijwilligers hebben we de audiotour in 2022 afgerond.

Een voorbeeld: deel audiotour Jan van Goyenhuis

Collectiemanagementsystemen

De eerste inventarisatie van de collectie vond plaats in:

  • Excel
  • Word
  • Adlib (collectiemanagementsysteem voor musea) inmiddels niet meer in gebruik.

Vrijwilligers volgden cursussen bij:

  • Erfgoedhuis Zuid-Holland (Delft)
  • Axiell (Maarssen)

Adlib werd echter al snel als applicatie niet langer ondersteund. De opvolger, Axiell Collections, een webbased en gebruiksvriendelijk systeem met een moderne interface, werd geïntroduceerd.

Door het beperkte budget is in deze fase besloten het systeem nog niet in gebruik te nemen. Er werd gezocht naar alternatieve manieren om de objecten te delen met het publiek. De oplossing werd gevonden in:

Collectie.info

Hofcultuur (Wimmie Hofstra) ontwikkelde de website collectie.info en publiceerde daarop twee collectieprojecten:

De homepage collectie.info licht de inhoud toe:

  • wereldberoemde kunstenaars
  • monumenten aan een unieke Hollandse gracht
  • tal van objecten in binnen- en buitenlocaties

Samen geven zij een beeld van wat het Buitenmuseum te bieden heeft en hoeveel internationaal vermaarde kunst hier is gemaakt.

Contextualisering en genius loci zijn opnieuw sleutelbegrippen:

Bezoek aan een locatie waar iemand woonde, werkte, schreef, schilderde of tekende, beklijft sterker dan een regulier museumbezoek. Daarom staan de toegankelijkheid en zichtbaarheid van locatiegebonden verhalen centraal.

De website biedt een kijkje in de collectie van het Buitenmuseum. Door op afbeeldingen te klikken kan de bezoeker verschillende uitgewerkte onderwerpen verkennen:

  • fysieke objecten in de binnenlocaties
  • kunstwerken die op deze plekken zijn gemaakt
  • objecten en monumenten van de buitenlocaties

Ook wordt een koppeling gemaakt met immaterieel erfgoed.

Collectie Nederland

Het delen van de objecten van de website met Collectie Nederland bleek relatief eenvoudig. Dankzij de inzet van de medewerkers van Collectie Nederland stonden 477 items van het Buitenmuseum in korte tijd online.

Canon van Nederland en het Haagse oeuvre

Het Buitenmuseum is een verhalenmuseum. Het “goud” bestaat niet alleen uit objecten, maar vooral uit de bewoners: de hoofdpersonen die hier leefden en werkten. Het zijn stuk voor stuk beroemdheden, waardoor bewust is gekozen voor de slogan: “Thuis bij…”

Daarom zijn niet alleen objecten beschreven, maar ook de oeuvres van de bewoners. Deze informatie wordt gedeeld via:

  • de collectiewebsite (collectie.info)
  • de website van de Canon van Nederland, dankzij samenwerking met Erfgoedhuis Zuid-Holland en de Provincie Zuid-Holland

Een van de stakeholders was tot oktober 2022 de Vincent van Gogh Experience Den Haag. Vincent van Gogh heeft niet gewoond in dit deel van het Oude Centrum en is daarom niet opgenomen in het overzicht van bewoners. Wel is een koppeling gemaakt met informatie over Van Gogh in Nederland op de site van de Canon van Nederland. Inmiddels is de stichting uit het Buitenmuseum vertrokken.

Onder het Haagse oeuvre vallen onder andere:

Immaterieel erfgoed

Naast de materiële collectie speelt immaterieel erfgoed een belangrijke rol. Dit betreft:

tradities, gebruiken, kennis en vaardigheden die door generaties zijn doorgegeven en deel uitmaken van de culturele identiteit van gemeenschappen, groepen of individuen.

Het Buitenmuseum heeft vier items geselecteerd en een objectnummer gegeven:

  1. Taal in kunst – taal in het werk van Jan Steen, en het leesplankje met Teun van de Stier van Paulus Potter etc.
  2. Oud-Hollandse spelen – te zien op de tegels in de keuken van het Van Balckeneynde Huis
  3. Muziek – een replica-virginaal dat daadwerkelijk wordt gebruikt bij concerten

Zo wordt niet alleen de tastbare, maar ook de levende en doorgegeven cultuur onderdeel van de collectie.

Actualisaties van het collectieplan

Een collectieplan moet regelmatig worden geactualiseerd. Het plan van het Buitenmuseum werd sinds 2018 meerdere keren aangepast op basis van nieuwe inzichten:

  • 2019 – toevoeging van het vierde thema Uitgeverij Voorhoeve en start van een inventarisatieproject om de boekencollectie in kaart te brengen.
  • 2020 – update vanwege de coronapandemie en de start van het project Digitaal Museum, met extra aandacht voor collectieobjecten en online zichtbaarheid tijdens de verplichte sluiting.
  • 2022 – start van een participatieproject rondom de selectie van boeken in het Van Balckeneynde Huis.

Toekomst

Advies om collectiemedewerker aan te nemen. Inmiddels is er vacaturetekst opgesteld. Voornaamste functie om de richtlijnen van Spectrum te volgen (Spectrum is de internationaal toegepaste standaard voor collectiemanagement). Daarnaast ook rekening houden met De Europese richtlijn voor toegankelijkheid is de European Accessibility Act, een wetgeving die vanaf 28 juni 2025 van kracht wordt en tot doel heeft producten en diensten toegankelijker te maken voor mensen met een beperking. De wet stelt minimumnormen op voor de toegankelijkheid van een reeks producten en diensten, inclusief digitale diensten zoals websites en apps.