20 oktober 2022

Boeken Van Balckeneynde Huis

Naar aanleiding van nieuwe inzichten in de erfgoedwereld is door het Buitenmuseum ook ruimte aan het kleinere verhaal en de rol van locale kennis gegeven. We startten begin 2022 een participatieproject om boeken uit de bibliotheek van het Van Balckeneynde Huis te selecteren voor de collectie van het museum. Deze boekencollectie is het persoonlijk eigendom van de familie die destijds het huis aankocht. Het gaat om drie generaties uitgevers. Eerder, in 2019 werd deze Haagse uitgeverij al als vierde pijler van het Buitenmuseum toegevoegd in het collectieplan.

Inventarisatie

Aanvankelijk was het de bedoeling om al deze boeken in de collectie op te laten nemen. Een vrijwilliger werkte zo’n anderhalf jaar aan een complete lijst van de boeken. Het resultaat is een complete inventarisatie van ruim 3500 boeken. Deze lijst is van zeer hoge kwaliteit. Het is de basis voor een participatieproject.

Waarderen 1 Religieuze boeken en de Telos-vertaling

Drie generaties van uitgevers woonden hier aan de gracht. Uitgever J. H. C. Voorhoeve († 1995) liet het huis haar bibliotheek na. De vele boeken die hier in de bibliotheek te zien zijn, zijn voornamelijk religieuze publicaties, maar ook eigen werk van de uitgeverij zoals het Nieuwe Testament en Timotheüs, geïllustreerd weekblad en een boek over Spinoza. De uitgever Herman C. Voorhoeve (1837-1901) gaf het Nieuwe Testament uit, de Telosvertaling. De vertaling werd het Nieuwe Testament van Voorhoeve of de Voorhoeve-vertaling genoemd. De eerste uitgave verscheen in 1877.

Het Nieuwe Testament uit het Grieks – Telos uitgave

Het was oorspronkelijk gebaseerd op een door John Nelson Darby samengestelde Griekse tekst. De nieuwste versie is een leesbare en betrouwbare woordelijke vertaling van het Nieuwe Testament in het Nederlands en is in 2018 uitgegeven. De Telos-vertaling is zeer geschikt voor bijbelstudie. Het bevat korte inleidingen tot de Bijbelboeken; verhelderende voetnoten, die afwijkende varianten in de grondtekst of alternatieve vertaalmogelijkheden vermelden en Schriftverwijzingen in de kantlijn. Verder is er een woordenlijst van enkele belangrijke woorden, een beschrijving van maten, gewichten, geldsoorten en Joods partijen, een overzicht van de familie van Herodes, een overzicht van het leven van Christus en een tijdtafel van het Nieuwe Testament. De manier waarop het Nieuwe Testament nu in de historische context geplaatst is en de lezer met taalstudie dichter bij de originele tekst brengt, is geheel in de traditie van Spinoza, die een paar deuren verder aan zijn belangrijkste werken schreef.

De boeken die van belang waren om tot deze uitgave te komen staan in deze bibliotheek en zijn geselecteerd voor het museum. Ook filosofische werken zijn geselecteerd.

Het Oude Testament uit het Hebreeuws – Spinoza grondlegger van de bijbelstudie

Storrytelling is van belang voor musea. Een belangrijk verband met Spinoza kan gelegd worden. Spinoza leverde felle kritiek op de letterlijke Bijbeluitleg van zijn tijd. Hij richt zich op bijbelstudie. Welke boodschap wil een auteur in zijn historische context overbrengen? (historisch-kritische exegese). Van belang zijn taalstudie, het catalogiseren van uitspraken om de ware bedoeling van de tekst te achterhalen, de historische omstandigheden, het doel van de auteur en kennis over het ontstaan van de Bijbel. Wonderen kunnen verklaard worden door bijgeloof en/of wetten van de natuur en moeten in de context van de verteller worden bezien. Welke wereldbeschouwing had hij? en wat was zijn doel, welke propaganda bedreef hij? Spinoza beperkte zich voornamelijk tot het Oude Testament, dat in het Hebreeuws geschreven was. Zijn deskundigheid met betrekking tot de Hebreeuwse taal bleek toen hij overleed. Hij liet een Spraakkunstig Compendium van de Hebreeuwse taal na, waarin hij de Hebreeuwse grammatica behandeld. Het Nieuwe Testament is in het Grieks geschreven, een taal waar hij geen expert in was. Maar juist dit boek, het Nieuwe Testament is eeuwen later dus met behulp van de boeken in deze bibliotheek door dhr. Voorhoeve vertaald vanuit het Grieks, de Telos-uitgave.

Democratisering van erfgoedwaarden

Democratisering van erfgoedwaarden zijn voer voor discussies. Niet enkel de erfgoedspecialist bepaalt welk erfgoed van belang is om op te nemen in de collectie en uit te werken in de verhalen voor het museum, maar ook de ‘erfgoedgemeenschap’, in dit geval de Fundatie die eigenaar is van de boekencollectie in het Van Balckeneynde Huis. Deze Fundatie werd vertegenwoordigd door een belanghebbende, die gevraagd werd om mee te denken en te oordelen over opgestelde selectiecriteria en de inventarisatielijst. Zo werd gepoogd om locale kennis mee te nemen in het eindresultaat.

Selecteren

Het belang van Den Haag als stad van uitgevers en het belang van een bepaalde uitgave van de bijbel (Telos), die hier werd geschreven en uitgegeven en een blijvende uitwerking heeft op een specifieke locale gemeenschap, waren belangrijke voedingsbronnen voor de selectiecriteria. Met de data van de ruim 3500 boeken gingen we vervolgens aan de slag. Uiteindelijk werd een korte lijst van verantwoorde selectiecriteria opgesteld, waarover consensus was.

Participatieproject

Overigens zijn dergelijke participatieprojecten ingewikkeld en ambigue. De mate van participatie, wie vertegenwoordigd wordt in de participatie en hoe de beslissingen ervan doorklinken in het eindresultaat, zijn enkele aandachtspunten. De waarde die we aan erfgoed geven is contingent en niet objectief gegeven en vaak ook nog afhankelijk van de sociale context. Daarnaast is erfgoed per definitie multivalent, dat wil zeggen dat verschillende waarden toegekend worden door verschillende mensen.

Kanttekeningen

Al tijdens het inventarisatieproject kwamen tal van aspecten aan het licht die van belang waren, waarmee we te maken hebben als we als museum een collectie gaan beheren. Gaande weg werden een aantal categorieën toegevoegd om extra informatie in op te slaan. Logische categorieën die ontbraken zoals de schrijvers (de lijst kwam uit Adbllib en niet uit Axiell Collections en was dus gebaseerd op collecties en niet op bibliotheken), de staat van de objecten en de oorspronkelijke herkomst (provenance), maar ook extra opmerkingen zoals in hoeverre het object interessant materiaal bevatte voor toekomstige tentoonstellingen. De vrijwillige collectiemedewerker die aan de lijst werkte werd gevraagd om een voorstel voor een selectie voor opname in de collectie van het Buitenmuseum en om een persoonlijke keuze voor toekomstige tentoonstellingen.

Spectrum

Tal van aspecten aan de orde, waarmee elke collectiebeherende organisatie te maken krijgt en die ook door de museumstandaard, Spectrum, genoemd worden. Spectrum heeft 21 protocollen opgesteld om collecties te beheren en wordt door vrijwel alle geaccrediteerde erfgoed-instellingen gebruikt. Nederlandse organisaties die willen voldoen aan de eisen van het Nederlands Museumregister gebruiken Spectrum ook vaak als leidraad voor het implementeren van primaire procedures. Wanneer het Buitenmuseum objecten in de verzameling wil opnemen dan moet zij rekening houden met Spectrum. Het ging om de volgende aspecten:

Conditie boeken – Het documenteren van de samenstelling en de conditie van een object en het vastleggen van daaruit voortvloeiende aanbevelingen. De boeken waren niet altijd in optimale conditie

Actieve en preventieve conservering – Het beheren en documenteren van conserveringshandelingen aan bepaalde objecten, zoals behandelingen om verval tegen te gaan, schade te herstellen of het visuele voorkomen van het object te verbeteren. Dit riep de nodige vragen op.

Waardebepaling – Van alle boeken werd globaal de waarde bepaald. De waarde van de boeken was over het algemeen genomen vrij gering. Vragen die rezen was of het geheel als collectief opgenomen kon worden of dat er andere selectiecriteria van belang waren.

In het verlengde hiervan: Collectie-evaluatie – Het beheren en documenteren van elke formele beoordeling van uw collecties aan de hand van een bepaalde methode. Hoe zouden we dit vorm gaan geven? Momenteel was één beoordeling, namelijk deze, als 0-meting voldoende.

Audit – Een blijvend punt van aandacht is het behouden en beheren van en de informatie en de collectie-zelf. Een audit kan nodig zijn. Het systematisch controleren op nauwkeurigheid en compleetheid van de informatie over de collectie is een vereiste om een goed beheer-informatiesysteem te houden. Hoe dit te organiseren?

Schade en verlies – Wat te doen bij schade aan of verlies?

Verzekering  – Bij een enkel exemplaar kwam de vraag op of het beheer gekoppeld moet worden aan een verzekering. Moeten de objecten in de collectie verzekerd worden, welke objecten betreft het en hoe?

Calamiteitenplan – maatregelen die moeten worden genomen in noodsituaties. In hoeverre zijn deze afdoende in het bedrijfsnoodplan verwerkt en -heel praktisch- op welke plek staan de brandblussers precies

Gebruik collecties – Hoe zit het met het al dan niet uitlenen van de boeken? In principe niet, raadplegen in de bibliotheek zou mogelijk zijn met toestemming van iemand van de Fundatie. Zouden hiervoor richtlijnen moeten worden uitgewerkt? Ter sprake kwam dat er een hekwerk voor de boeken gemaakt kon worden. Zodat bij veel bezoek in de toekomst de boeken beschermd blijven.

Reproductie – Het beheren en documenteren van het maken van afbeeldingen en andere soorten reproducties van objecten, inclusief digitale kopieën werd toegejuicht.

Belangrijk is ook de LAMO.

LAMO

Maar ook in bredere zin zijn er punten van discussie. De museumbranche is collectief verantwoordelijk voor een zorgvuldige omgang met erfgoed. Musea opgenomen in het Museumregister onderschrijven de Ethische Code voor Musea en aangezien het Buitenmuseum een geregistreerd museum wil worden zijn discussies hierover in het bestuur aan de orde geweest. De Ethische Code biedt musea houvast bij het professioneel beheren van hun collecties en de afstoting uit de Ethische Code is uitgewerkt in de LAMO, de Leidraad Afstoten Museale Objecten.

Met inachtneming van de nieuwe ontwikkelingen rond de LAMO waarvan de herziening aanstaande is, werd halverwege 2022 een voorstel gedaan voor een veel strengere selectie uit het totale aantal boeken. Aanleiding waren de bevindingen van het inventarisatieproject dat aan het licht bracht wat de intrinsieke waarde per afzonderlijk boek was en in welke staat elk boek verkeerde. Over opname van een selectie van deze boeken in de museumcollectie is de discussie nog gaande.

Initiatief tot opname in collectie

Er is nog geen nieuwe overeenkomst om de boeken toe te laten tot de collectie (eind oktober 2022). Zeker met het oog op de verplichtingen die volgen uit opname in de collectie is het onzeker of de boeken opgenomen kunnen worden. De gemaakte lijst is zeer waardevol en wordt ook door andere mensen van de Fundatie gebruikt.

Nieuwe definitie museum ICOM

De nieuwe definitie van een museum, zoals vastgesteld door ICOM in Praag (augustus 2022) is:

Een museum is een permanente instelling, niet gericht op het behalen van winst, die ten dienste staat van de samenleving. Een museum onderzoekt, verzamelt, conserveert, interpreteert en presenteert materieel en immaterieel erfgoed. Open voor het publiek, toegankelijk en inclusief, bevorderen musea diversiteit en duurzaamheid. Ze opereren en communiceren ethisch, professioneel en in samenwerking met gemeenschappen, en bieden gevarieerde ervaringen voor educatie, plezier, reflectie en kennisuitwisseling.

Deze definitie legt duidelijk de nadruk op gemeenschappen. De boeken van de bibliotheek van het Van Balckeneynde zullen een mooie en waardevolle bijdrage leveren aan het Buitenmuseum en passen precies bij deze nieuwe definitie.