Claes Dircx van Balckeneynde (1599/1600-1664) was één van de belangrijkste bouwmeesters van het Hollands classicisme. In de Gouden Eeuw, toen Den Haag het politieke machtscentrum van de Republiek was, werkte hij als aannemer-architect nauw samen met Pieter Post (1608-1669) aan prestigieuze projecten voor stadhouder, adel en stedelijke overheid.
Den Haag was na de opstand tegen de Spaanse koning Filips II het bestuurlijke centrum van de Republiek. Hier zetelden de Staten-Generaal, de Staten van Holland en het Hof van Holland, en hier verbleven de Oranjes. Stadhouder Frederik Hendrik (1584-1647) en zijn secretaris Constantijn Huygens (1596-1687) stimuleerden de bouwkunst en trokken talentvolle, vernieuwende architecten aan, zoals Jacob van Campen (1596-1657) en Pieter Post. Talloze stadspaleizen voor diplomaten en regenten verrezen in Den Haag, terwijl aan de Vliet en op de strandwallen buitenplaatsen met imposante tuinen werden aangelegd. Grote bouwprojecten werden in het centrum van Den Haag gerealiseerd, met name op het Plein en het Binnenhof.
Aannemer-architect van het Hollands classicisme
Van Balckeneynde werkte in deze bloeitijd van de bouwnijverheid als stadsbouwmeester samen met Pieter Post, in de stijl van het Hollands classicisme. Deze stijl was gebaseerd op de klassieke oudheid: ideeën uit de Griekse, Romeinse en Italiaanse renaissancearchitectuur werden gecombineerd met de inheemse baksteenbouw.
De theorieën van Vitruvius, Palladio en Alberti vonden in de Republiek een vruchtbare bodem. Zowel de harmonieuze verhoudingen als de ornamentiek zijn op de Klassieke Oudheid geïnspireerd, maar vertaald naar de nuchtere Hollandse bouwpraktijk.
Van Balckeneynde bouwde onder meer Paleis Noordeinde, Huis ten Bosch, het Catshuis, de Sint Sebastiaansdoelen (het huidige Haags Historisch Museum), Huygens’ buitenplaats Hofwijck, zijn eigen stadspaleis aan het Plein én het huis aan de Dunne Bierkade 18. Bovendien was hij schoonvader van schilder Paulus Potter, die naast hem woonde.
Samenwerking met Pieter Post
Claes Dirckszoon van Balckeneynde was aannemer-architect en een vaste medewerker van Pieter Post. Van Post zijn inmiddels 277 ontwerpen bekend, variërend van omvangrijke gebouwen zoals stads- en dorpskerken tot het stadhuis van Maastricht en Paleis Huis ten Bosch. Hij voerde ook tal van verbouwingen uit, zoals aan Paleis Noordeinde, en uitbreidingen als de Statenzaal van het Binnenhofcomplex.
In deze samenwerking nam Van Balckeneynde doorgaans het technische ontwerp en de uitvoering voor zijn rekening. Hij was de man van de maatvoering, de organisatie en de bouwkundige uitwerking, terwijl Post de grote concepten en representatieve ontwerpen leverde.
In 1634 kocht Van Balckeneynde samen met anderen een perceel grond aan het Plein om er een huis te bouwen.
Sint Sebastiaansdoelen en stadsbestuur
Op 17 oktober 1636 kreeg Van Balckeneynde een grote opdracht van 24.800 ponden voor de bouw van een nieuw gebouw voor de Sint Sebastiaansdoelen aan de Hofvijver. Van deze gunning werd in datzelfde jaar door Jan van Ravesteyn een schilderij gemaakt, waarop het voltallige Haagse stadsbestuur is afgebeeld – én waarop ook Van Balckeneynde te zien is.
In het historische gebouw van de Sint Sebastiaansdoelen is tegenwoordig het Haags Historisch Museum gevestigd.
Het Van Balckeneynde Huis aan de Dunne Bierkade
Een tweede woonhuis van de stadsarchitect (destijds hoofd gemeentewerken) Van Balckeneynde vinden we aan de Dunne Bierkade 18. Dit zogenaamde Van Balckeneynde Huis werd in 1638 gebouwd naar een ontwerp van Pieter Post in Hollands classicistische stijl.
Het huis getuigt van zuivere maatvoering en harmonieuze proporties, passend bij de rijkdom en status van de familie. Hier, aan de toenmalige rand van de stad, was het goed wonen, met een weids uitzicht richting Delft. Achter het huis lag de timmermanswerf. Bouwmaterialen werden via de grachten en de Vliet aangevoerd.
Bijzonder aan het huis is de unieke, geheel in natuursteen uitgevoerde voorgevel – uitzonderlijk luxe in een stad waar baksteenbouw de norm was.
Paleizen, buitenplaatsen en stadspaleizen
Het Van Balckeneynde Huis dateert uit de bloeitijd van de Gouden Eeuw en is een voorbeeld van de hoge ambities in de Haagse bouwkunst van die periode.
De samenwerking tussen Van Balckeneynde en Post resulteerde in de bouw van vele indrukwekkende paleizen, stadspaleizen en buitenhuizen voor opdrachtgevers als stadhouder Frederik Hendrik en zijn echtgenote Amalia van Solms (1602-1675), maar ook voor rijke burgers: kooplieden, bankiers en invloedrijke bestuurders.
Deze huizen spelen een prominente rol in tal van 17de-eeuwse stadsgezichten, bijvoorbeeld die van Jan van Goyen. Van Balckeneynde’s beroemdste werken zijn het Catshuis (de huidige ambtswoning van de minister-president) en de bouw en verbouw van verscheidene paleizen van het Huis Oranje-Nassau.
Binnenkijkje in de Gouden Eeuw
Zodra je het Van Balckeneynde Huis over de drempel stapt, lijkt de Gouden Eeuw nabij. In de keuken geven de plavuizen vloer, het oude fornuis, het koperwerk, de waterpomp en het lage eikenhouten plafond het vertrek een uitgesproken historische sfeer.
Het meest in het oog springt echter de tegelcollectie. Het grote tegelveld met diverse kinderspelen en de clusters met verschillende taferelen (bouwfragmenten uit het Spuikwartier) vormen een sprekend voorbeeld van de ontwikkeling van de Hollandse tegel, vanaf de eerste grootschalige productie door Hollandse pottenbakkers tot en met de 19de eeuw, waarin een revival van de “oud-Hollandse” tegel opkomt.
Erfgoed onder de aandacht
In het verleden zijn diverse arrangementen samengesteld, waarbij het Van Balckeneynde Huis werd gecombineerd met een bezoek aan het Jan van Goyenhuis, het Paulus Potterhuis, het Heilige Geesthofje, Huygens’Hofwijck en de Haagse rondvaart en Vlietvaart.
