Schilder en graficus
Elchanon Leonardus Verveer was de jongste van de drie Verveer-broers en actief als kunstschilder en graficus. Hij begon zijn loopbaan als houtgraveur en werkte als illustrator voor tijdschriften en boeken, voordat hij zich meer en meer ontwikkelde tot autonoom kunstenaar. Hij maakte schilderijen in olieverf, aquarellen, tekeningen, etsen, litho’s en houtgravures.
Verveer wordt vooral geassocieerd met het zogenaamde vissersgenre: voorstellingen van vissers, hun families en hun dagelijkse activiteiten, met name in Scheveningen. Daarnaast is hij bekend vanwege circa 37 karikaturen van leden van kunstenaarsvereniging Pulchri Studio.
Opleiding en vroege carrière
Elchanon Leonardus Verveer werd in 1826 in Den Haag geboren. Hij was een van de eerste leerlingen van de in 1840 geopende Haagse Houtgraveerschool en studeerde in de jaren veertig tevens aan de Akademie van Beeldende Kunsten.
In 1843 debuteerde hij, op zeventienjarige leeftijd, met diverse houtgravures op de Tentoonstelling van Kunstwerken van Levende Meesters. Net als zijn broers bleef hij zijn hele leven met regelmaat werk insturen naar deze tentoonstelling.
Als illustrator werkte hij voor:
- het populaire kunstmagazine Kunstkronijk
- diverse andere periodieken
- boeken van bekende tijdgenoten, onder wie Jacob van Lennep (1802–1868) en Johan Gram (1833–1913)
Verveer werkte enige tijd in Brussel en Parijs. In Parijs begon hij met het maken van karikaturen (charges) van cafébezoekers en vrienden—een genre dat hij later in Den Haag op de kunstenaars van Pulchri zou toepassen.
Scheveningen en het vissersgenre
In de loop van zijn carrière richtte Elchanon zich steeds sterker op het Scheveningse vissersleven. De vissers, hun gezinnen, schepen en het ruige bestaan aan zee vormen de kern van zijn oeuvre.
Kunstcriticus P.A. Haaxman jr. (1847–1935) sprak zelfs van een “school” rond dit vissersgenre en beschouwde Elchanon als een wegbereider voor een generatie kunstenaars die in Scheveningen en zijn karakteristieke “oerbevolking” een goudmijn voor hun kunst vond.
Naast houtgravures maakte Elchanon:
- etsen
- litho’s
- aquarellen
- olieverfschilderijen
Tentoonstellingen en onderscheidingen
Net als zijn oudere broer Salomon nam Elchanon regelmatig en met succes deel aan tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Zijn werk was onder meer te zien op grote Wereldtentoonstellingen, zoals:
- Parijs (1867 en 1879)
- Wenen (1873)
- Philadelphia (1876)
Hij kreeg onderscheidingen voor verschillende werken, waaronder zijn bekendste schilderij Invaliden der zee uit 1869. Dit werk werd zowel in Den Haag als in Brussel getoond en was zó populair dat Elchanon er meerdere kleinere versies van vervaardigde.
Karikaturen van Pulchri Studio
Zo overtuigend als Elchanon de karakters van de Scheveningse vissers wist te verbeelden, zo raak zijn ook zijn karikaturen van de kunstenaars van Pulchri Studio, waarschijnlijk gemaakt tussen ca. 1880 en 1899.
Onder de geportretteerden vinden we vele kunstenaars van de Haagse School, onder wie:
- Jozef Israëls
- Willem Roelofs
- Paul Gabriël
- Jacob Maris
- Willem Maris
Deze karikaturen vormen een waardevolle en vaak humoristische inkijk in het Haagse kunstenaarsmilieu van de late 19e eeuw.
Stijl en betekenis
Het grootste deel van Elchanons werk behoort tot de romantiek, met aandacht voor sfeer, gevoel en verhalende details. Enkele etsen tonen echter een duidelijk Rembrandteske inslag:
- sterke licht-donkercontrasten (clair-obscur)
- een losse, vrije lijnvoering
In zijn latere schilderijen is een meer impressionistische aanpak zichtbaar. Die werken anticiperen op wat later de kern zou worden van de Haagse School: een directere toets, aandacht voor licht en atmosfeer, en een impressionistische weergave van het alledaagse leven.
Elchanon Verveer staat daarmee op een interessant kruispunt: geworteld in de romantiek, maar met duidelijke vooruitwijzingen naar de stijl en mentaliteit van de Haagse School.
