De Ring van Huygens
In het kader van de Huygens‑tentoonstelling in de Grote Kerk in Den Haag (25 april tot en met 28 augustus 2013) werden twee wandelingen gemaakt.
Twee historische wandelingen door het Den Haag van de 17de eeuw
Politiek – Religie – Kunst – Migratie – Wetenschap – Bestuur – Stadhouders – Diplomatie – Burgerij
Inleiding — Den Haag in de 17de eeuw
In de 17de eeuw is Den Haag geen formele stad, maar het politieke en diplomatieke centrum van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Hier zetelen stadhouders, diplomaten, generaals, kunstenaars, filosofen en geleerden. De stad vormt een mozaïek van:
- Bestuurlijke macht: Binnenhof, Staten-Generaal, Raad van State
- Hofcultuur: Frederik Hendrik, Amalia van Solms, de Oranjezaal
- Artistieke vernieuwing: Jan Steen, Paulus Potter, Jan van Goyen
- Religieuze diversiteit: lutheranen, katholieken, hugenoten, joden
- Wetenschappelijke innovatie: Christiaan Huygens, lensslijpers, cartografen
- Migratie & handel: Scheveningers, Vlaamse en Franse vluchtelingen
De Ring van Huygens verbindt stad, water en buitenplaats: de wereld van Constantijn Huygens — diplomaat, dichter, musicus en adviseur van stadhouders — en zijn zoon Christiaan, sterrenkundige en uitvinder van het slingeruurwerk. De titel van het arrangement is een knipoog naar de ring van Saturnus, een ontdekking van Christiaan Huygens. Op Hofwijck, het buitenhuis van de familie Huygens, richt Christiaan Huygens zijn enorme, zelfgebouwde buisloze telescoop op de hemel. Hij observeert Saturnus en ontdekt dat de planeet ringen heeft, geen “oortjes” zoals eerst werd gedacht. Huygens volgt de methodologie van Descartes: meten is weten. Hypothese, observatie, experiment en verificatie – een vroege Wetenschappelijke Revolutie.
Beide wandelingen maken deze wereld zichtbaar en tonen hoe kunst, wetenschap, bestuur en burgerleven onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De wandelingen waren dus samen met de vaartocht, een bezoek aan de Huygens’tentoonstelling en een bezoek aan Huygens’Hofwijck een geografische ring; van de Grote Kerk naar de Bierkade en met de Vlietvaart naar Hofwijck met de trein naar Den Haag CS en vandaar naar de Grote Kerk of in andere volgorde.
Wandeling 1: Grote Kerk → Bierkade → Vlietvaart → Hofwijck
Stadscultuur, geloof, migratie, kunst, filosofie en de wereld van Huygens
Deze wandeling voert je van de Grote Kerk naar de Bierkade, waar de Vlietvaart vertrekt richting Voorburg. Onderweg ontmoet je kunstenaars, migranten, filosofen, pamflettenschrijvers en bouwmeesters. Dit is het Den Haag van Jan Steen, Paulus Potter, Spinoza, Cats, Huygens en de honderden ambachtslieden die de stad vormgaven.
1. Visbanken & Grote Kerk
De Visbanken naast de Grote of Sint-Jacobskerk vormen het middeleeuwse hart van Den Haag. Scheveningse vissersvrouwen brengen hier dagelijks hun waar te koop. De ooievaar op de kerktoren herinnert aan een tijd waarin deze vogels door visafval werden aangetrokken; nog altijd is de ooievaar het symbool van Den Haag. De Grote Kerk was het decor voor staatsbegrafenissen, politieke bijeenkomsten en religieuze spanningen. Hier vertrokken predikanten richting de Synode van Dordrecht (1618–1619), en via Haagse drukpersen verspreidden pamfletten zich door de stad. Rond de kerk lagen hofjes, waaronder het Heilige Geesthofje (1616), die als vangnet dienden in een samenleving met scherpe sociale tegenstellingen.
2. Schoolstraat & Grote Markt
Via de Schoolstraat bereik je de Grote Markt, destijds de Nieuwe Groenmarkt. Groenten en fruit werden hier verhandeld, aangevoerd per schuit via de nieuw gegraven grachten. Het Boterhuis vormde het centrum van handel en toezicht en huisvestte het schilders- en apothekersgilde. Het St. Lucasgilde bood kunstenaars als Jan van Goyen en Jan Steen een platform om hun opleiding, opdrachten en netwerken uit te bouwen. De markt toont het levendige samenspel van sociale lagen: regenten, drukkers, metselaars, winkeliers, klerken, boeren en armen. Op de groente- en fruitmarkt komen ze elkaar tegen.
3. Prinsegracht – water, macht & kunst
Rond 1640 werd de Prinsegracht gegraven, een vaarverbinding naar Honselaarsdijk, het buitenverblijf van stadhouder Frederik Hendrik. Constantijn Huygens adviseerde hier over kunst en architectuur en introduceerde jonge kunstenaars zoals Rembrandt aan het hof. De gracht diende tegelijk praktische functies: aanvoer van groenten, bomen en bouwmaterialen, en het doorspoelen van de binnenstadsgrachten. Water was infrastructuur, economie en gezondheidsbeleid in één.
4. Lutherse Burgwal & Paviljoensgracht – kerken en zorg
De Lutherse Burgwal herinnert aan de religieuze diversiteit van de Republiek. De Lutherse Kerk toont Franse en Duitse architectonische invloeden. In de omgeving ligt het Heilige Geesthofje, een armenhofje voor weduwen en behoeftigen.
5. Stille Veerkade & Spinoza – filosofie & wetenschap
De Stille Veerkade toont statige huizen uit de bloeitijd van de Republiek. Hier woonde filosoof Baruch Spinoza. Later gaat hij op de Paviljoensgracht wonen. Zijn radicale ideeën over vrijheid van denken, tolerantie en democratisch bestuur geven de culturele invloedsfeer weer waarin ook Constantijn Huygens, Christiaan Huygens en Johan de Witt een grote rol speelden.
6. Dunne Bierkade – schilders en migranten
De Dunne Bierkade was een centrum van kunstproductie. Paulus Potter, Jan van Goyen en Jan Steen woonden hier. Huizen van kunstenaars, verzamelaars en kooplieden vormen samen een openlucht museum: de stad zelf is het museum. Na de Dunne Bierkade volgt de Bierkade. Hier eindigt het wandelgedeelte; op Bierkade 18B stap je op de rondvaartboot van De Ooievaart, die via de Vliet naar de buitenplaatsen vaart, waaronder Huygens’ Hofwijck.
7. De Vlietvaart – wetenschap, techniek & landschap
De Vliet behoort tot de vroegste trekvaarten van Europa. Christiaan Huygens gebruikt de regelmatige snelheid van de trekschuit als laboratorium voor zijn ideeën over tijdmeting en het slingeruurwerk. Grote polders worden drooggemalen; cartografen en ingenieurs meten, tekenen en innoveren, wat bijdraagt aan wetenschappelijke vooruitgang en landschapsbeheer.
8. Hofwijck – intellectueel centrum
De wandeling eindigt bij Hofwijck, het buitenhuis van Constantijn Huygens, ontworpen met Jacob van Campen. Hofwijck is een toonbeeld van Hollands classicisme en een plaats voor poëzie, muziek, diplomatie en natuurstudie. Hier ontwikkelt Christiaan Huygens zijn ideeën over slingeruurwerken, licht en wiskunde. Op de zolder van Huygens’Hofwijck zijn de ontdekkingen van Christiaan Huygens te zien.
Wandeling 2: Grote Kerk → Oude Stadhuis → Buitenhof → Binnenhof → Centraal Station
Bestuur, rechtspraak, stadhouders, pamfletten en internationale politiek
Deze korte wandeling voert door het bestuurlijke hart van de Republiek, waar oorlogen werden beslist, verdragen gesloten en nieuwe ideeën over macht, religie en staatsbestel werden geboren.
1. Grote Kerk & Oude Stadhuis – bestuur en rechtspraak
Het Oude Stadhuis, direct achter de Grote Kerk, is de zetel van de Haagse vroedschap. Hier bestuurden burgemeesters, schepenen en de baljuw de stad, beslechtte men conflicten en hief belastingen. Aan de muren hingen regentenportretten, typische 17de-eeuwse statusobjecten. In de 18de eeuw vergroot Daniël Marot het gebouw in Franse stijl, zichtbaar beïnvloed door Versailles.
2. ’t Goude Hooft – herbergen & diplomatie
De oudste herberg van Den Haag, gesticht in 1423, vormt een ontmoetingsplek voor buitenlandse gezanten, kooplieden, officieren, schilders en schrijvers. Pamfletten, geruchten en politieke informatie circuleren hier. Binnen bevindt zich een muurschildering: Amalia van Solms die Pieter Post opdraagt de Oranjezaal te bouwen, een visuele echo van propaganda, macht en kunst. Een replica van de Oranjezaal is de blikvanger van de tentoonstelling.
3. Buitenhof & Vijverberg – macht, gerecht & adellijke cultuur
Hier stonden het huis van graaf De Noyelles, een Franse hugenoot en generaal in dienst van de Republiek, en de woning van Hugo de Groot, grondlegger van het volkenrecht. Links liggen de Gevangenpoort en de Galerij Willem V, met schilderijen van stadhouders, Jan Steen en Van Ruysdael met trekschuit.
4. Binnenhof – centrum van de Republiek
Via de poort betreed je het Binnenhof, politiek hart sinds de middeleeuwen. De Eerste Kamer en de Ridderzaal huisvesten de Staten-Generaal. Hier werd Johan van Oldenbarnevelt in 1619 onthoofd na een conflict met stadhouder Maurits. In de Trêveszaal vonden internationale vredesonderhandelingen plaats. Johan de Witt bestuurt de Republiek vanaf 1653 als raadpensionaris; de moord op de gebroeders De Witt in 1672 markeert een dramatisch keerpunt.
5. Mauritshuis – kunst & koloniale geschiedenis
Bezoekers zien hier meesterwerken van Rembrandt, Vermeer en Rubens. Constantijn Huygens staat te boek als de ontdekker van Rembrandt. Johan Maurits van Nassau-Siegen bracht uit Brazilië kunst, kennis, kaarten en planten mee, die de basis legden voor latere Haagse kunstcollecties.
6. Huygens’Huis
In het Huygenshuis op het Plein woonde Constantijn Huygens, dichter, diplomaat en adviseur van stadhouders. Dit huis vormt een schakel tussen stad en hof, wetenschap en kunst. Hier ontving Huygens kunstenaars zoals Rembrandt en Jan Lievens, wetenschappers zoals zijn zoon Christiaan Huygens, en diplomaten uit binnen- en buitenland.
Het huis laat zien hoe 17de-eeuwse elites hun intellectuele en artistieke netwerken organiseerden. Kunst, poëzie, muziek en wetenschap kwamen hier samen: opdrachten werden besproken, ontdekkingen gedeeld en politieke strategieën uitgewisseld. Het is de perfecte illustratie van hoe het stadsleven, hofcultuur en de Wetenschappelijke Revolutie in Den Haag met elkaar verweven waren.
7. Eindpunt: Den Haag Centraal – modern knooppunt boven historisch fundament
Op de plek van het huidige station lagen vroeger tuinen, buitenplaatsen en militaire opslagplaatsen. Dit gebied laat zien hoe Den Haag zich ontwikkelt van hofstad tot moderne bestuursstad, terwijl het patroon van macht, cultuur en beweging herkenbaar blijft.
Over de tentoonstelling
De tentoonstelling in de Grote Kerk in Den Haag toonde de bijzondere bijdragen van Constantijn en Christiaan Huygens aan diplomatie, kunst en wetenschap, met als blikvanger de nagebouwde Oranjezaal van Huis ten Bosch. Vader Constantijn was een invloedrijk diplomaat aan het Oranjehof, terwijl zijn zoon Christiaan uitgroeide tot een pionier van de moderne wetenschappelijke methode. Christiaan deed baanbrekende ontdekkingen, zoals Titan en de ringen van Saturnus, en verbeterde het slingeruurwerk dat onze tijdmeting voorgoed veranderde. Originele brieven, instrumenten en persoonlijke voorwerpen brachten de geschiedenis dichtbij.