In Den Haag staat achter het Paulus Potterhuis een bijzondere kerk, het is het Lokaal der gelovigen. Veel mensen denken dat het hier om een schuilkerk gaat. Maar dat is niet het geval. In dit blog even terug in de geschiedenis. We beginnen met een van de fraaiste kerken van Den Haag, de Oud-katholieke parochie vd H.H. Jacobus en Augustinus, een ware schuilkerk en sluiten af met het Lokaal der gelovigen.

De Unie van Utrecht en geloofsvrijheid

De Republiek is het eerste land waar je mag geloven wat je wil, maar… alleen thuis. Je mag denken en vinden wat je wil. Anderen moet je daarin ook vrijlaten. Dit waren de beginselen van de Republiek, die grosso modo zo werden verwoord in de Unie van Utrecht (1579).

Een staatskerk

De natie was ontstaan tijdens een oorlog met het katholieke Spanje. De Republiek stond bekend als tolerant. Van heinde en ver kwamen migranten, die hun geloof meenamen. Maar, ondanks deze pluriformiteit werd er gestreefd naar eenheid. Er was één staatskerk. Iedereen was ‘op papier’ calvinistisch. In de praktijk was dit verre van de waarheid.

Schuilkerken

De publieke uitoefening van een andere religie was verboden. Daarom komen er in deze tijd steeds meer schuilkerken. Het zijn kerken waarvan je aan de buitenkant niet ziet dat het kerkgebouwen zijn. Deze kerk is daar een goed voorbeeld van: Het is de Oud-katholieke parochie van de Heilige Jacobus en Augustinus. Hier werd de katholieke eredienst in het geheim gehouden. Schuilkerken werden gebruikt door rooms- katholieken, oudkatholieken, remonstranten, lutheranen en doopsgezinden. In de theorie is er dus in de Republiek één staatskerk, In de praktijk is het religieuze landschap sterk versnipperd.

Juffrouw Ida

Rond 1640 kwam een deel van de Haagse katholieken bijeen in een zolderkerk in het huis van één van de pastoors aan de Juffrouw Idastraat. De straat is naar één van de zogeheten ‘klopjes’, Juffrouw Ida. Klopjes zijn in die tijd de vrouwen die bij katholieken aankloppen om ze te waarschuwen als er een geheime mis wordt gehouden. Een eeuw later als de regels wat versoepeld worden is hier een prachtige kerk gebouwd voor de Oud-katholieke parochie van de Heilige Jacobus en Augustinus, een verborgen parel in Den Haag.

Schuilkerk?

Is dit een schuilkerk? Nee, dit is het Lokaal der Gelovigen. Het lokaal is juist op deze plek gebouwd vanwege de rol die de familie Voorhoeve speelde in de gemeenschap “vergadering der gelovigen’. Zij stelden de grond beschikbaar voor het gebouw. Het gaat technisch gezien niet eens om een kerkgenootschap en het gebouw komt niet uit de 17de eeuw. Toch is het niet vreemd dat zoveel toeristen denken dat het hier om een schuilkerk gaat.

Lokaal van de Vergadering van Gelovigen

De gemeenschap scheidde zich in de 19de eeuw af van de Anglicaanse Kerk in Engeland. Nog elke zondag is in het lokaal een eredienst met avondmaalsviering.

Afkeer tegen instituties en kerkgenootschappen

De afkeer van kerkgenootschappen, instituties en organisatievormen leidde er toe dat men ‘vergadering van gelovigen’ vaak tussen aanhalingstekens en in kleine letters schreef, om te voorkomen dat het de indruk gaf van een vaste organisatie. De eigen kring wordt als een kring van ‘broeders’ beschreven.