Op 18 juni 2022 is het weer de Dag van de Architectuur. Het thema is ‘Thuis’ en dat komt goed uit, want dat is ook het thema van het Buitenmuseum, ‘Thuis bij de stadstimmerman en de Hollandse Meesters’. Speciale aandacht gaat uit naar het woonhuis van de stadstimmerman Van Balckeneynde en de samenwerking van Van Balckeneynde met Pieter Post. Het Van Balckeneynde Huis is gebouwd naar ontwerp van Pieter Post (1608-1669). Het is van een bijzondere schoonheid en dateert uit de bloei van de 17de eeuw (1638). Bijzonder aan het huis is de natuurstenen gevel. Het huis getuigt van een zuivere maatvoering en past als voornaam woonhuis bij de rijkdom en status van de familie. Hier, aan de rand van de stad was het goed wonen met weids uitzicht op de velden, met Rijswijk op de achtergrond. Achter het huis was de bouwplaats. Bouwmaterialen werden via de grachten en de Vliet vervoerd.

Een klein voorproefje vind je op deze blog.

Bouwen in de Gouden Eeuw algemeen

Stadhouder Frederik Hendrik prins van Oranje (1584-1647) en zijn secretaris Constantijn Huygens (1596-1687) namen de beste architecten in dienst, zoals Jacob van Campen (1596-1657) en Pieter Post (1608-1669). Ze bouwden in stijl van het Hollands Classisisme. Ideeën van Andrea Palladio (1508-1580) werden met de architectuur van de romein Vitruvius (85-20 v.Chr.) en de Hollandse baksteenarchitectuur gecombineerd. Een sobere, typisch Hollandse barokstijl was het resultaat.

Zowel de ornamentiek als harmonieuze verhoudingen, waaronder de menselijke maat zijn op de klassieke oudheid gebaseerd. Voorbeelden van ornamenten uit de Klassieke Oudheid zijn de festoenen aan de façade. Deze bloem- en vruchtenslingers zie je ook terug in Pompeii of op het vredesaltaar van Augustus. Het hergebruiken van vormentaal is gebruikelijk in de historie van de bouwkunst.

Bouwkunst geeft de kersverse Republiek identiteit Den Haag was vanaf de Gouden Eeuw het centrum van macht en bestuur en de bakermat van kunst en wetenschap. Het stadhouderlijk hof, burgers en regenten stimuleerden de bouwkunst. Architecten zorgden voor statige gebouwen en pleinen en hebben hiermee de identiteit van Den Haag vormgegeven. 

Talloze stadspaleizen voor diplomaten en regenten werden in Den Haag gebouwd en aan de Vliet en op de strandwallen verrezen buitenhuizen met imposante tuinen. Grote bouwprojecten werden in het centrum van Den Haag gerealiseerd op het Plein en het Binnenhof.

Van Balckeneynde  

Claes van Balckeneynde (1599/1600-1664) werd geboren als zoon van een vermogend timmerman. Zelf kreeg hij tien kinderen, waarvan er negen volwassen werden. Dit hoge aantal, dat de kindertijd overleefde, was zeer bijzonder in deze tijd. De kindersterfte was in de 17de eeuw namelijk bijzonder hoog. De kinderen groeiden op in dit huis. De oudste dochter van Van Balckeneynde, Adriana (1627-ca.1690), trouwde met de buurman, de dierenschilder Paulus Potter (1625-1654). 

Dit onderstaande portret is een detail van een schuttersstuk dat ter ere van de gunning van de opdracht voor de bouw van de St. Sebastiaandoelen door Jan Antonisz. van Ravesteyn (1572-1657) werd geschilderd (1636) Op het oorspronkelijke schilderij is tevens het voltallige stadsbestuur en de architect Arent van ‘s-Gravesande te zien.

Van Balckeneynde bouwde en verbouwde onder meer Paleis Noordeinde, Het Catshuis, Huis ten Bosch, de Sint Sebastiaansdoelen, nu het Haags Historisch Museum, Hofwijck, het huis waar de familie Huygens gewoond heeft en het huis van de familie Huygens op het Plein.

Het Van Balckeneynde Huis 

Naast publieke werken, buitenhuizen en stadspaleizen bouwde en verbouwde Van Balckeneynde diverse paleizen in en rond Den Haag. Bijzonder is zijn eigen woonhuis aan de Dunne Bierkade.

Het unieke van de voorgevel van het Van Balckeneynde Huis is dat het gebouwd is van kalkzandsteen uit de Gobertange uit Zuid België. Het is een hele zachte soort steen en erodeert dus heel snel. Van Balckeneynde bouwde het huis op de vlucht. Het helt een klein stukje voorover en daarnaast heeft het huis ook nog eens een hele brede dakgoot. Nu moet het wel heel hard regenen en waaien wil de voorgevel nat worden. Zo blijft de steen ook behouden.

Het huis werd in de eerste helft van de 17de eeuw gebouwd voor en door de stadstimmerman Claes van Balckeneynde (1599 of 1600-1664). Het woonhuis is ontworpen door de architect Pieter Post (1608-1669). Zijn leermeester Van Campen (1596-1657) en Post behoorde tot de belangrijkste architecten van de 17de eeuw. Van Balckeneynde werkte veel met Pieter Post samen.

Door sobere bewoning in latere eeuwen is het rijksmonument Dunne Bierkade 18 in nagenoeg originele staat behouden gebleven. Het ademt de charme van de eerste helft van de 17de eeuw.

Achter het woonhuis was de stadstimmerwerf. Via het water werd Van Balckeneynde bevoorraad voor zijn vele bouwactiviteiten voor anderen maar ook voor de bouw van zijn eigen huis: eikenhout uit Bohemen, natuursteen voor de voorgevel en de hoge stoep en IJsselstenen voor de achtergevel.

In de loop der tijd heeft het achterterrein van dit huis veel functies gehad. Aanvankelijk was het de bouwplaats van Van Balckeneynde waar hij zijn bouwmaterialen had. Deze werden aan- en afgevoerd via de Vliet en de Haagse grachten. Later was hier onder andere een zeepziederij (sedert 1620), de fabriek van het Haags Porselein (1776-1790), een glasfabriek (1790-1795) en een houthandel (1840-1923). 

Samenwerking  

Pieter Post (1608-1669) werkte nauw samen met Van Balckeneynde. Ook hij woonde in deze buurt, namelijk op de Veerkade. Bij Post stonden meetkundige verhoudingen centraal. Het ging om de door God verordonneerde harmonische wereldorde, zoals opnieuw geformuleerd door Italiaanse Renaissance-architecten. De juiste wiskundige verhoudingen is de kern van goede architectuur en deze vinden we terug in de architectuur van Post en Van Balckeneynde. 

Ontstaan van de hedendaagse wiskunde 

Dat die juiste verhoudingen zo van belang zijn is typerend voor de 17de eeuw. Het was een belangrijke eeuw voor de wiskunde. Tot dan toe bestond deze uit deelgebieden die los van elkaar stonden: meetkunde en algebra. De meetkunde beperkte zich tot figuren en vormen en hield zich bezig met het berekenen van oppervlakte en volumeberekening van de figuur. Terwijl de manier van rekenen met algebra ging over het wegwerken van onbekende grootheden; de letters en tekens, zeg maar het bekende ‘haakjes wegwerken’.

Pieter Post

Enfin, de verhoudingen zijn dus perfect en we zien ook tal van renaissance-vormen terug. Nu is het interessant om eens in te zoomen op de architect-zelf. Wie was deze Pieter Post eigenlij, waarmee de stadstimmerman samenwerkte en hoe werd hij architect?

Pieter Post was de zoon van een Leidse glazenmaker, en begon zijn loopbaan als kunstschilder. Na een aantal jaren in Haarlem werkzaam te zijn geweest als schilder, kwam hij in dienst bij de beroemde architect Jacob van Campen en assisteerde hij bij de bouw van het Mauritshuis (Den Haag) en het buitenhuis Hofwijck van Constantijn Huygens. Na 1640 kreeg Pieter Post steeds meer zelfstandige opdrachten.

Hieronder zie je een filmpje waarin het merendeel van de werken die ik nu noem te zien zijn.

Het leuke is dat Pieter Post dus begint als schilder. Dat zie je bijvoorbeeld zien we aan de hand van een zeer bekend 17de eeuws schilderij, een echt pronkstuk uit de Gouden Eeuw: Het ‘Interieur van Sint Bavo te Haarlem’ (zie filmpje). Het is geschilderd door de bekende schilder van kerkinterieurs, Pieter Saenredam in 1631. Het lijkt een panoramisch gezicht van het interieur. Saenredam staat bekend om dergelijke schilderijen, waarbij hij speelt met het lineaire perspectief. De horizonlijn is vrij laag. Zodat je het gevoel krijgt dat je in de ruimte staat. Pieter Post (1608-1669) werkte met Saenredam als kunstschilder samen. Hij zorgde voor de zogenaamde ‘stoffering’, in dit geval de figuren. Deze hebben de functie om inzicht te krijgen in de monumentaliteit van de ruimte. Recentelijk is ontdekt dat het hier gaat om portretten van Frederick V, de Winterkoning van Bohemen en zijn vrouw, Elizabeth Stuart. Frederick V en Elizabeth Stuart werden gedwongen Praag te ontvluchten na slechts één winter te hebben geregeerd. De rest van hun leven brachten ze in Nederland door. Het koningspaar woonde in Den Haag. Zij stimuleerden en versterkten de hofcultuur die onder Prins Frederik Hendrik en zijn vrouw Amalia van Solms tot bloei was gekomen.

Andere schilderijen van Post zijn te vinden in het Mauritshuis, respectievelijk ‘Het Ruitergevecht’ (1631), ‘Aanval op een legertros’ (1631) en ‘Duinlandschap met Hooischelf’ (ca.1633).

Architect

Pieter Post was bouwmeester van één van de belangrijkste residenties van het Huis van Oranje, Huis ten Bosch. De koninklijke familie woont hier. Het pand is opgebouwd rond een kruisvormige hal, mogelijk is dit gebaseerd op villa’s die door de Italiaanse architect Palladio zijn ontworpen. Deze centrale ruimte staat bekend als de Oranjezaal en is één van de meest bijzondere monumenten uit de Nederlandse barok. Het bevat een schilderijencyclus die het Huis van Oranje verheerlijkt. Pieter Post was ook betrokken bij Huis Honselersdijk, het meest ambitieuze van alle Oranjepaleizen. Het huis werd in de eerste helft van de 17de eeuw gebouwd. Post bouwde ook een aantal stadspaleizen, zoals het pand op de Dunne Bierkade voor de stadstimmerman Claes van Balckeneynde (1599/1600-1664).

Nadat de Beemster in 1612 was drooggevallen investeerden de kapitaalkrachtige Amsterdamse kooplieden in prachtige buitenplaatsen. Een van die buitens was Vredenburg, gebouwd in opdracht van Frederik Alewijn naar ontwerp van architect Pieter Post. Ook talrijke openbare werken staan op naam van Pieter Post, zoals het Kruithuis in Delft. Hij bouwde het Gemeenlandshuis Swanenburgh van het Hoogheemraadschap Rijnland, aan de Haarlemmerstraatweg in het dorp Halfweg en werkte samen met Caesar van Everdingen aan een schoorsteenstuk voor de grote zaal (1655). Op het schilderij overhandigt graaf Willem II het privilege van 1255 aan dijkgraaf en hoogheemraden. Ook werkte hij hier aan de sluis tussen de Haarlemmermeer en het Y en in zijn laatste levensjaren aan grondwerken voor Ter Heide. Maar een van de mooiste is toch zeker Buitenplaats Elswout, bij Heemstede/Haarlem.

Er is eigenlijk een hele reeks gebouwen die op naam van Post staan. De invloed van Post was blijvend en zelfs over de grenzen was hij bekend. Zo vinden Engelse architecten inspiratie bij Post.

Sfeerimpressie huizen op Dunne Bierkade